ایرادات شبکه کن در خودرو
از کپ کردن تا اختلال در عملکرد موتور و گیربکس
مقدمه
در خودروهای مدرن امروزی، یونیت های الکترونیکی نقشی حیاتی در عملکرد صحیح سیستم‌های مختلف خودرو ایفا می‌کنند. یکی از مهم‌ترین بسترهای ارتباطی میان این سیستم‌ها، شبکه‌ی CAN (Controller Area Network) است. این شبکه وظیفه‌ی انتقال اطلاعات میان یونیت‌های کنترلی مختلف از جمله ECU، ABS، BSI، BCM، Airbag و … را بر عهده دارد. کوچک‌ترین اختلال در شبکه‌ی کن میتواند علائمی جدی مانند کپ کردن، روشن نشدن خودرو، عملکرد نامنظم گیربکس اتومات، ضعف برق پشت آمپر یا حتی کار نکردن کولر و بخاری را به دنبال داشته باشد.
در این مقاله تخصصی، به بررسی دقیق ایرادات رایج شبکه کن در خودروهای ایرانی و چینی مونتاژ داخل می‌پردازیم و دلایل بروز این مشکلات، نحوه‌ی تست و راهکارهای تعمیر آن‌ها را به زبان ساده اما فنی تشریح خواهیم کرد.
شبکه کن (CAN) چیست؟
شبکه کن یک پروتکل ارتباطی دیجیتال است که به منظور تبادل اطلاعات با سرعت بالا و بدون نویز بین کنترل یونیت‌های مختلف در خودرو طراحی شده است. این شبکه نخستین بار توسط شرکت بوش (Bosch) آلمان توسعه یافت و امروزه تقریباً در تمامی خودروهای مجهز به سیستم‌های مالتی‌پلکس کاربرد دارد.
ویژگی‌های اصلی شبکه CAN:
* کاهش سیم‌کشی خودرو (کاهش هزینه و وزن)
* افزایش سرعت انتقال اطلاعات بین یونیت‌ها
* تحمل نویز بالا و قابلیت اعتماد بالا در انتقال داده
* امکان تشخیص خطای دقیق از طریق دیاگ
ایرادات رایج در شبکه کن خودرو
در بسیاری از خودروها، به ویژه در خودروهای ایرانی مانند پژو 206، سمند، دنا و همچنین خودروهای چینی مونتاژ داخل مانند MVM، جک JAC، لیفان و چری، خرابی یا قطعی در شبکه کن باعث ایجاد اختلالات عملکردی جدی میشود.
1. کپ کردن خودرو هنگام شتاب یا حرکت
یکی از شایع‌ترین علائم خرابی شبکه کن، کپ کردن خودرو هنگام گاز دادن یا تعویض دنده است. این مشکل معمولاً به دلیل قطعی دیتا بین ECU و BSI یا ECU و TCU (گیربکس) رخ می‌دهد. در این حالت، دستوراتی که باید بین یونیت‌های مختلف منتقل شوند، به‌درستی دریافت نمی‌شوند و عملکرد موتور با تأخیر یا قطع لحظه‌ای مواجه میشود.
راه‌حل: بررسی ارتباط دیتا بین یونیت‌ها از طریق دیاگ و تست اهمی کانکتورها
2. عدم ارتباط با ECU یا سایر یونیت‌ها در دیاگ
در برخی موارد، هنگام اتصال دستگاه دیاگ به خودرو، هیچ‌یک از یونیت‌ها شناسایی نمی‌شوند یا فقط یک یونیت قابل شناسایی است. این اتفاق نشان می‌دهد که شبکه کن به‌طور کامل قطع شده یا دچار تداخل شدید شده است.
دلایل رایج:
* خرابی یکی از یونیت‌ها مانند ای بی اس ABS یا ایربک Airbag
* اتصال کوتاه در سیم‌های CAN-H و CAN-L
* مقاومت کمتر یا بیشتر از حد مجاز روی خط کن (باید حدود 60 اهم باشد)
تست سریع: با دستگاه مولتی‌متر، مقاومت بین دو سیم CAN-H و CAN-L را اندازه‌گیری کنید.
3. روشن شدن چراغ چک یا چراغ‌های خطا بدون علت واضح
در برخی خودروها، به‌خصوص مالتی‌پلکس‌ها، اختلال در شبکه کن میتواند باعث روشن شدن تصادفی چراغ‌های هشدار روی پشت آمپر شود. برای مثال:
* چراغ ایربگ روشن میشود در حالی که سیستم سالم است
* هشدار ای بی اس ABS یا ای اس پیESP ظاهر میشود در حالی که سنسورها سالم‌اند
* خطای “Engine Fault” یا “Gearbox Fault” روی صفحه نمایش ظاهر میشود
راه‌حل: بررسی شبکه کن با دستگاه دیاگ در حالت پارامتر زنده (Live Data) و چک کردن نودهای شبکه.
4. عملکرد غیرعادی گیربکس اتومات
در خودروهای مجهز به گیربکس‌های اتوماتیک (مانند چری تیگو، لیفان X60، پژو 206 تیپ 6)، خرابی شبکه کن میتواند ارتباط بین تی سی یو TCU (واحد کنترل گیربکس) و ایسیو ECU موتور را مختل کند.
علائم:
گیر کردن دنده روی 3 یا 4 (حالت Limp Mode)
تعویض دنده با تأخیر یا ضربه
فعال شدن چراغ “AT Check” یا “Gearbox Fault“
5. از کار افتادن ناگهانی کولر، بخاری، آمپر آب یا دور موتور
از آنجا که بسیاری از این تجهیزات از طریق شبکه کن با یونیت‌های مختلف مانند BSI یا BCM در ارتباط هستند، اختلال در شبکه کن میتواند باعث شود اطلاعات دمای آب، سرعت فن، دور موتور یا فرمان کولر به مقصد نرسد.
دلایل اصلی خرابی شبکه کن
1. آب‌خوردگی یا اکسید شدن سوکت‌ها
در خودروهایی مانند پژو 206 یا سمند، نفوذ آب به داخل محفظه موتور یا اتاق میتواند باعث سولفاته شدن سوکت‌ها و قطع ارتباط شبکه کن شود.
2. یونیت معیوب (غالباً ABS یا ایربگ)
در بسیاری از موارد، خرابی یکی از یونیت‌ها باعث اختلال در کل شبکه کن میشود. برای مثال:
* خرابی یونیت ای بی اس ABS بوش 8.1 یا 8.0 روی 206
* خرابی یونیت ایربگ در ساندرو یا L90
* ایراد در CBM-LC یا BCM در ساینا و کوییک
3. اتصال کوتاه بین سیم‌های شبکه
اگر سیم‌های CAN-H و CAN-L به هم اتصال پیدا کنند، باعث اختلال کامل در کل سیستم میشود. گاهی این اتصال کوتاه به‌صورت لحظه‌ای و ناشی از اصطکاک سیم‌ها در دسته‌سیم اتفاق می‌افتد.
تست و عیب‌یابی عملی شبکه کن
تست مقاومت شبکه:
با خاموش بودن سوئیچ
1. بین سیم‌های CAN-H و CAN-L مقاومت بگیرید.
2. مقدار باید در حدود 60 اهم باشد (دو مقاومت 120 اهم به‌صورت موازی).
تست ولتاژ خطوط:
با سوئیچ باز:
ولتاژ خط CAN-H حدود (( 2.6 تا 3.2 ولت ))
ولتاژ خط CAN-L حدود (( 2.4 تا 2.6 ولت ))
بررسی با دستگاه دیاگ:
* استفاده از تست نودها برای نمایش یونیت‌های متصل
* مشاهده وضعیت خطاهای مربوط به ارتباط دیتا (Communication Fault)
راهکارهای تخصصی برای تعمیر شبکه کن
1. جداسازی یونیت‌ها به‌صورت جداگانه از شبکه
برای مثال، در 206 اگر ایسیو ECU یا ABS مشکوک به اختلال بود، سوکت آن را بکشید و بررسی کنید که آیا ارتباط سایر یونیت‌ها بازمی‌گردد.
2. بررسی سیم‌کشی بین نودها
سیم‌های کن معمولاً دو رنگ مجزا دارند (مثلاً سبز و زرد) و باید پیوستگی و مقاومت آن‌ها بررسی شود.
3. استفاده از نقشه سیم‌کشی
بدون نقشه دقیق خودرو، پیدا کردن محل اتصال سیم‌ها یا شاخه‌های شبکه دشوار است. استفاده از دیاگرام دقیق، کار عیب‌یابی را بسیار آسان می‌کند.
تجربه‌های رایج در تعمیرگاه‌ها
در بسیاری از موارد، خرابی ایسیو ECU باعث ایجاد اتصال کوتاه در شبکه کن شده و با تعویض یا فلش آن، مشکل برطرف شده است.
* گاهی فقط با تعویض یک مقاومت ترمینال 120 اهم روی یک یونیت، کل شبکه احیا شده.
* در خودروهای چینی مانند MVM و جک، تعویض BCM معیوب باعث رفع مشکلات شبکه شده است.
جمع‌بندی
شبکه کن قلب تپنده‌ی ارتباطات داخلی خودرو است. اختلال در این شبکه میتواند علائمی بسیار گسترده و گاه غیرمرتبط در ظاهر داشته باشد؛ از کپ کردن تا گیربکس معیوب یا کولر غیرفعال. بنابراین، شناخت ساختار شبکه کن و توانایی تست آن با دستگاه دیاگ و مولتی‌متر، برای هر تعمیرکار ایسیو ECU و برق خودرو ضروری است.
در تعمیرگاه شیراز ایسیو، عیب‌یابی شبکه کن با تجهیزات دقیق، نقشه سیم‌کشی و تجربه میدانی انجام میشود تا کم‌هزینه‌ترین و سریعترین راه‌حل برای رفع مشکل خودرو ارائه گردد.
